Stadsgewestelijk Materieel / SGM en SGMm (Sprinter, Vlaflip)

In 1975 rolde het eerste stel van de serie SGM (Stadsgewestelijk Materieel) de fabriek van Talbot uit. De officiele bijnaam van het materieel luidt Sprinter, omdat deze trein bedoeld was om snel te kunnen optrekken en afremmen tussen voorstadsstations. Verder wordt ook de plannaam Plan Y gebruikt en wordt het type, ondanks dat het in 1972 besteld is en in 1975 is afgeleverd, ook wel eens Materieel '74 genoemd. De eerste twee leveringen bestonden alleen uit tweewagenstellen, bij de derde en vierde werden er driewagenstellen geleverd. Tevens werden er bij de derde levering een aantal extra middenbakken geleverd om een deel van de tweewagenstellen te kunnen verlengen. Hierdoor waren er uiteindelijk 30 tweetjes en 60 drietjes. In 1997 werden alle tweetjes verbouwd tot StadsPendel (later veranderd in CityPendel), waarbij de treinen een ietwat meer metro-achtig uiterlijk kregen voor inzet op de Hofpleinlijn en de Zoetermeer Stadslijn. Toen deze lijnen werden overgenomen door RandstadRail kwamen ze weer in de normale dienst terecht.

Vanaf 2003 tot 2006 zijn alle drietjes gemoderniseerd tot SGMm, waarbij naast de techniek en het interieur ook het uiterlijk ingrijpend veranderd werd. De Sprinters kregen als eerste de nieuwe sprinterhuisstijl (Sprinter is sindsdien ook de naam geworden voor de treindiensten die voorheen stoptrein heetten) en kregen door die opvallende kleurencombinatie al gauw de bijnaam Vlaflip. In 2018 zijn de eerste stellen SGMm afgevoerd, dit waren stellen die door schade al een tijd lang terzijde stonden. Met ingang van de dienstregeling van 2019 is de SNG in dienst gekomen, waarna is begonnen met de grootschalige afvoer van het SGMm.


Op 13 december 2003 lukte het de machinist van SGM 2869 niet om bij aankomst op Den Haag Centraal de trein op tijd stil te hebben staan. Hierdoor ramde het treinstel de bonbonzaak aan het einde van het kopspoor. Gelukkig bleef het bij materiële schade. Foto: John Rieken.

 

SGMm 2943 als sprinter naar Uitgeest te Gouda Goverwelle op 22 maart 2008. Dit was tijdens mijn tweede keer treinen spotten ooit; de eerste keer was een dag eerder en de dag hierna is Treinfanaat aangemaakt.

 

Een onverbouwde SGM achterop de sprinter naar Rotterdam Centraal. Nog voor de modernisering van het SGM werden de tweewagenstellen omgedoopt tot Citypendel. Deze deden vooral dienst op de Hofpleinlijn en Zoetermeerlijn, maar toen die trajecten naar de regionale railvervoerders gingen, kwamen ze weer in de gewone dienst terecht. Ik had meerdere foto's van onverbouwde SGM-stellen, maar door een technisch mankement ben ik ze allemaal kwijtgeraakt. Per toeval kwam ik deze foto jaren later tegen in een filmpje dat ik had gemaakt, dus zo heb ik gelukkig nog één foto van een Citypendel kunnen redden.

 


SGMm 2960 komt op 6 juli 2008 onderweg naar Amsterdam Zuid door het station van Maarn.

 

Tijdens het wachten op de Pepernotenrit van Hondekop 766 op 15 november 2008 te Den Haag HS maakten de 2959 en 2995 een stop op een middenspoor, waarna het personeel even de tijd nam om de wielen te inspecteren.

 

Hoewel de driewagenstellen van het SGM al vanaf eind 2002 gemoderniseerd werden, was dit bij de tweewagenstellen pas vanaf eind 2007 het geval. Zodoende kwamen de eerste SGMm-tweetjes gedurende 2008 in dienst. Links zien we tweetje 2144, die als vijfde exemplaar weer in dienst kwam, op 7 december 2008 langs het perron van station Rotterdam Stadion. Rechts zien we opvallende graffiti op de kop van stel 2135, die op 30 augustus 2009 als museumpendel voor het Spoorwegmuseum op spoor 3 van Driebergen-Zeist moest kopmaken vanwege werkzaamheden bij de aansluiting Lunetten.

 

SGMm 2976 op 2 juli 2009 te Hoek van Holland Haven als sprinter naar Rotterdam Centraal.

 

Sprinters 2947 en 2972 op 8 oktober 2011 te Utrecht Centraal, klaar om gekoppeld te worden.

 


SGMm-stellen 2955 naar Hoek van Holland Strand en 2964 naar Rotterdam Centraal op 3 maart 2012 op respectievelijk spoor 2 en 1 van Schiedam Centrum. Ten tijden van deze foto's waren er praktisch alleen nog maar SLT's te vinden op deze lijn, maar af en toe kwam er nog een oud gediende langs. Deze sporen zijn allebei niet meer in gebruik sinds de Hoekse Lijn is aangesloten op het Rotterdamse metronet, maar wanneer de spoorverdubbeling tussen Schiedam en Delft is voltooid moet hier weer verandering in komen.

 

Sprinter-drietje 2949 op 12 mei 2012, op de dienst Uitgeest - Rhenen, hier in Driebergen-Zeist. Normaal gesproken werd ook deze dienst uitgevoerd met SLT's.

 

Sprinter-tweetje 2119 staat op 1 augustus 2012 in de zakkende avondzon langs perron 1b van station Ede-Wageningen te wachten op vertrek naar Arnhem.

 

Sprinter 2989 maakt op 17 augustus 2012 een stop op spoor 8 van Rotterdam Centraal, om vervolgens door te rijden naar Den Haag Centraal.

 

SGMm 2979 op spoor 3 van Apeldoorn als Sprinter naar Enschede, 24 november 2012.

 

SGMm 2961 op spoor 4 van station Amersfoort op een winterse 9 februari 2013.

 

SGMm 2969 komt op 17 februari 2013 aan op spoor 1 van Hoek van Holland Haven.

 


SGMm 2940 rijdt samen met de 2936 op 25 april 2013 station Baarn binnen.

 

Even later rijden de 2943 en 2953 daar juist weer weg.

 


Sprinter 2991 op 17 december 2016 op station Hoek van Holland Haven. Dit is mijn laatste foto van een SGMm op de Hoekse Lijn voordat de lijn tot metroverbinding is omgebouwd.

 

Sprinter-drietje 2955 staat op 6 december 2018 samen met een soortgenoot te wachten op vertrek vanaf station Rhenen.

 

Op 5 november 2019 komt drietje 2985 als sprinter van Den Haag Centraal naar Dordrecht station Rotterdam Centraal binnenrijden.

 


De nadagen

Met ingang van februari 2021 was Den Haag Centraal - Dordrecht nog het enige traject in het land waar het SGMm regulier werd ingezet. We zien stel 2951 op 1 februari 2021 in Dordrecht, wachtend op vertrek naar Den Haag Centraal.

 

Op 7 maart 2021 kruisen de 2990 en de 2976 als sprinter naar Den Haag Centraal de overweg in de Kandelaarweg bij Schiedam-Kethel. Samen met de overweg in de straat 't Haantje te Rijswijk was dit nog de enige overweg op het traject tussen Leiden en Dordrecht, maar niet lang na het maken van deze foto is de overweg in Rijswijk uit voorzorg opgeheven. Bij het viersporig maken van het laatste stuk tweesporig traject tussen Rijswijk en Schiedam zal uiteindelijk ook deze overweg verdwijnen.

 

Terwijl de SNG ondertussen ook op dit traject haar intrede heeft gedaan, rijdt de 2966 samen met de 2140 op 21 juni 2021 nog een slag tussen Den Haag en Dordrecht.

 


Op 21 juli 2021 komt de sprinter van Hoorn naar Amsterdam Centraal aan op station Santpoort Noord. Dit was het station waar de spoorlijn naar IJmuiden aftakte van de spoorlijn Haarlem - Uitgeest. Omdat de treinen die hier reden zich op dit station splitsten in een deel naar Uitgeest en een deel naar IJmuiden, zijn de perrons hier erg lang. Op de lijn naar IJmuiden vindt al sinds 1999 geen personenvervoer meer plaats en in 2011 is met begonnen met de aanleg van een busbaan op het voormalige traject. Sindsdien zijn vrijwel alle overblijfselen van de spoorlijn verdwenen, maar de lange perrons van Santpoort Noord resteren.

 

Op de foto hierboven zagen we SGMm-drietje 2951, achterop reed de 2990 mee. Hier zien we het treinstel vlak voor vertrek naar Amsterdam Centraal.

 


Op 19 augustus 2021 kwam de 2140 op de sprinterdienst tussen Arnhem en Ede terecht. Hier zien we het stel op spoor 1b van Ede-Wageningen.

 

"♥ SGM ... echte stoptreinen!", gezien op de 2977 te Rotterdam Centraal op 7 september 2021.

 

SGM 2140 met defecte koppeling komt samen met de 2968 aan op station Rotterdam Lombardijen als sprinter naar Dordrecht, 7 november 2021.

 


Toen het duidelijk werd dat het einde nabij was voor het SGM, is er alvast een exemplaar gereserveerd voor het Spoorwegmuseum. In 2020 werd tweewagenstel 2133 officieel overgedragen aan het museum. In de eerste periode bij de nieuwe eigenaar stond het stel opgesteld bij het perron van station Utrecht Maliebaan, zodat ik deze daar op 27 november 2021 kon vastleggen.

 

Het Spoorwegmuseum heeft echter al veel langer een deel van een Sprinter in de collectie. Dit is de originele mock-up die in de jaren '70 is gebouwd om het nieuwe Stadsgewestelijk Materieel te presenteren. Naast dat dit dus lange tijd de enige nog gele sprinterkop is geweest, is het ook nog eens de oudste.

 


Toen ik op 5 juli 2022 een bezoek bracht aan de Wagenwerkplaats in Amersfoort, stuitte ik daar op SGMm 2995. In de laatste week voor de buitendienststelling heeft dit treinstel rondgereden met de tekst 'Na 46 jaar ben ik uitgesprint!' op de zijkant. Vanwege de toen geldende coronamaatregelen kon er geen afscheidsrit plaatsvinden, maar het stel heeft nog wel enige tijd samen met de 2133 in het Spoorwegmuseum gestaan. Daarna heeft het stel nog enige tijd in Amersfoort staan wachten op een eventuele afscheidsrit, die er uiteindelijk niet is gekomen.

 

Zie ook:

SLT